Ontologia - OPRACOWANE PYTANIA - masz uwagi? -PM, sam zrób.

1. Stanowisko Parmenidesa na tle znanych odpowiedzi na pytanie o arche.

Problem początku (zasady bytu, arche):
1. Przedmioty zmysłowe powstają i giną.
2. Mogłyby w ogóle nie istnieć.
3. Musi zatem istnieć jakiś początek bytu, który nie powstaje, ani nie ginie.

Tales z Miletu (VII/VI w. pne)
Teza: początkiem bytu jest woda.
Argumenty: w każdej rzeczy jest jakaś wilgoć, woda jest niezbędna do życia.

Anaksymander (VI w. pne)
Krytyka poprzednika: woda jest jedną z rzeczy zmysłowych, toteż nie może być początkiem.
Teza: początkiem bytu jest bezkres (apeiron).
Argument: bezkres nie jest żadną z rzeczy zmysłowych, sam nie ma początku.

Anaksymenes (VI w. pne)
Krytyka poprzednika: jak wyjaśnić związek między bezkresem a rzeczami zmysłowymi?
Teza: początkiem bytu jest powietrze.
Argument: powietrze jest niejawne, lecz może działać.

Problem tożsamości i zmiany:
1. Co się zmienia, staje się czymś innym, niż było.
2. Zatem przestaje istnieć.
3. Przedmioty zmysłowe wciąż się zmieniają.
4. Ledwie zaistnieją, przestają istnieć.
5. Zatem nie istnieją.

Heraklit z Efezu (VI/V w. pne)
Wariabilizm:
zmienność (ogień) jest zasadą bytu.
panta rhei = wszystko płynie
Krytyka: o czym można orzec, że się zmieniło, jeżeli zmiana jest utratą tożsamości?

Parmenides z Elei (VI/V w. pne)
Teza:
1. istnieje jeden, wieczny i niezmienny Byt;
2. zmienne, przemijające i wielorakie zjawiska są tylko Pozorem.
Argument:
1. Tylko to, co jest, istnieje; Byt jest, Niebytu nie ma.
2. Byt nie mógł powstać, bo nie mógł powstać ani z Bytu, ani z Niebytu.
3. Byt nie może przestać być, bo ani Byt, ani Niebyt nie mogą go unicestwić.
4. Byt jest jedyny, bo to, co istnieje jest identyczne z tym, co istnieje.
5. Byt nie może zmienić się ani w Byt, ani w Niebyt.

Parmenides z Elei – dostrzega odpowiedź na pytanie o arche w samym pytaniu (pytanie zawiera założenie). Podmiot w sobie znalazł źródło pewności. Wszystko zależy od przedstawień podmiotu – rozumne przedstawienie (sprzyja to określeniu człowieka jako twórcy). Mówi, że niebyt jest całkowitym brakiem określeń. Dostrzega samo jest, na cokolwiek wskażemy – to jest. Parmenides wskazuje na fundament. Chodzi mu o to co jest związane z Aletheią. Aletheia – prawda (nie ma kontekstu z fałszem); Doxa – mniemania (śmiertelników). Mówić o bycie, że jest, a o niebycie, że nie jest – to prawda.

1. Stanowisko Parmenidesa na tle znanych odpowiedzi na pytanie o arche.

Poprzednicy Parmenidesa na pytanie o arche udzielali kolejnych odpowiedzi. I tak:
a) Tales za przyczynę wszystkich istniejących rzeczy uznał wodę. Zasadą było to, z czego powstały rzeczy, dzięki czemu są i na co się rozpadną. Tales uznał, że prazasadą jest woda, gdyż woda jest niezbędna do istnienia życia.
b) Anaksymander najprawdopodobniej wprowadził termin arché na oznaczenie pierwszej i ostatecznej zasady rzeczywistości. Anaksymander inaczej niż Tales twierdził, że zasadą nie jest woda, lecz "bezkres” (apeiron). Termin "apeiron" oznaczał nieskończoną zasadę świata. Z apeironu wsystko powstawało na zasadzie rozłączenia przeciwieństw (twarde miękkie, suche mokre itd.), a ginęło ponownie w apeironie się łącząc.
c) Anaksymenes uważał powietrze jako element wszechobecny o różnych stopniach rozrzedzenia (para, woda, mgła itp.). Przyjął pogląd, że powietrze najłatwiej ze wszystkich rzeczy poddaje się przemianom, dzięki czemu najlepiej nadaje się do tworzenia rzeczy. Wnioski te wyprowadzał z obserwacji bytu ożywionego, który żył dopóty, dopóki oddychał, a gdy nie oddychał, nie żył. Tak jak dla ludzi do życia niezbędne jest powietrze, tak było niezbędne dla wszystkich rzeczy i całego kosmosu, który Anaksymander uważał za ożywiony. Uważał, że w wyniku ruchu powietrza powstają rzeczy poprzez zagęszczenie i rozszerzenie.
d) Heraklit podkreślał, że warunkiem istnienia rzeczy jest ich ruch (zasada powierzchnej zmiennośi "panta rei"- wszystko płynie. Heraklit za arché uważał ogień, mówił, że wszystko jest przekształceniem ognia. Nie traktował tego jednak dosłownie, ale jedynie widział w ogniu symbol wiecznej zmienności, konfliktu i harmonii. Dla Heraklita ogień był życiem, które żyje śmiercią tego, co spala, był nieustanna przemianą w dym i popiół.

Parmenides twierdził, że byt nie ma początku, ponieważ musiałby on powstać z niebytu. Wcześniej jednak założył on, że „byt jest, a niebytu nie ma”, byt zatem nie mógł powstać z niebytu, ponieważ niebytu nie ma. Wniosek stąd jeden: byt jest wieczny.

2. Odpowiedzi na pytania o arche wiążące „początek” z czynnikiem boskim (starożytność, średniowiecze).
- równoczesność świata i Boga: pierwszy poruszyciel wprawia w ruch to, co już jest (Arystoteles)
- Plotyn przedstawił koncepcje wyprowadzenia całej rzeczywistości świata i człowieka z „Jednego”—Absolutu - Prajedni, stanowiącej superprzyczynę, z której nieustannie emanuje cała rzeczywistość.
- Tomasz z Akwinu - uznanie przez człowieka ostatecznego źródła swego istnienia – Boga; świat został stworzony z niczego; creatio ex nihilo; stworzenia dokonał bezpośrednio Bóg w wyniku Jego aktu czystej woli wg idei Bożych.
- Orygenes – świat powstał całkowicie z Boga; duchy i materia są tworem Bożym; świat został stworzony z niczego. Nie ma początku tak, jak Bóg.
- Eriugena – Natura tworząca, a nie stworzona – pierwotny byt przekraczający wszelkie kategorie i niepoznawalny -> idee wyłaniają się z Boga -> świat rzeczywisty -> kres świata. Chodzi tutaj o emanację poprzez te kolejne etapy; dzieje świata jako wyjście od i powrót do Boga
- Eckhart – wszystkie istoty wyłoniły się z bóstwa. Dlaczego? Bo bóstwo musi tworzyć, „upowszechniać się”, na tym właśnie polega jego boskość. Wobec tego proces powstawania świata z Boga jest procesem koniecznym, dokonywanym bez specjalnego aktu woli.